ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ; Η ψυχή βρίσκεται σέ ενσυνείδητη ή ασυνείδητη κατάσταση;

τού Γιώργου Οικονομίδη

Ανάμεσα στίς τόσες δογματικές "διαμάχες" τών πιστών τού Κυρίου (πού λυπάμαι νά πώ ότι κατάντησαν οι "διαμάχες" αυτές τήν Εκκλησία τού Χριστού μιά κακή μαρτυρία, πού δέν συνίσταται σέ Χριστιανούς), έχουμε καί μιά άλλη "διαμάχη" Χριστιανών (πού εύχομαι νά παραμείνει στά… εισαγωγικά της) και αυτή είναι γιά τήν ψυχή, εάν δηλαδή μετά τόν θάνατο της περνά πλέον σέ ασυνείδητη ή ενσυνείδητη κατάσταση. Αυτό παρακαλώ θέλω νά δούμε στό παρόν μας άρθρο.

Τί είναι όμως ό θάνατος;

Ο θάνατος τού ανθρώπου είναι καρπός τής αμαρτίας. Όσο η αμαρτία επιμένει άλλο τόσο θά επιμένει καί ό θάνατος νά υφίσταται.

Ο θάνατος όμως γιά τόν πιστό τού Χριστού, εφόσον πλύθηκε από τίς αμαρτίες του μέ τό Αίμα τού Ιησού Χριστού, δέν μπορεί νά θεωρηθεί πλέον ώς αποτέλεσμα τής αμαρτίας, αλλά ώς ένα στοιχείο πολύ σημαντικό γιά τόν αγιασμό τού πιστού. Αυτό σημαίνει ότι μέ τόν θάνατο επήλθε πλέον η τελειοποίηση τής νέκρωσης τού πιστού ώς πρός τήν αμαρτία. Νεκρώθηκε ο πιστός ώς πρός την αμαρτία διότι δέν αμαρτάνει πλέον μέ τό νεκρό του σώμα.

Κάποιοι Χριστιανοί όμως, κηρύττουν, μέ φανατισμό τολμώ νά πώ, ότι η ψυχή τού ανθρώπου μετά από τήν έξοδο της από τό σώμα, μέ τήν αιτία τού θανάτου δηλαδή, περνάει σέ μιά ασυνείδητη κατάσταση ύπνου, έως ότου γίνει ή ανάσταση τών νεκρών, όπου καί θά ξυπνήσει από τόν ύπνο. Υποστηρίζουν δέ, ότι, ή ψυχή, τού πιστού συγκεκριμένα, δέν βρίσκεται στήν Παρουσία τού Θεού κατά τήν ύπνωση της.

Εάν κατ' υπόθεσιν ο πιστός, πού πεθαίνει, δέν πηγαίνει στήν Παρουσία τού Κυρίου (ενώ ό Απ.  Παύλος έλεγε πώς ήθελε νά αναχωρήσει από τό σώμα του αυτό καί νά είναι μέ τόν Κύριο, διότι είναι πολύ πλέον καλύτερα), εάν λέω, δέν είναι στήν Παρουσία τού Κυρίου, αλλά βρίσκεται σέ μιά ασυνείδητη κατάσταση ύπνου, καί θά ξυπνήσει πλέον κατά τήν ανάσταση τών δικαίων, τότε αυτό σημαίνει ότι ο Ιησούς Χριστός θα πρέπει λογικά νά ασχοληθεί μέ τήν ψυχή αυτή όταν ξυπνήσει πλέον, καί όχι πρίν, εφόσον δέν έχει συνείδηση. Αυτό όμως δέν ευσταθεί Βιβλικά ούτε αντέχει σέ μιά σοβαρή έρευνα.

Ό Ιησούς Χριστός περιμένει κάθε παιδί Του πού λυτρώθηκε από τήν αμαρτία, χάριν τού Αγίου Αίματός Του, τόν περιμένει νά τόν εισάγει στήν Παρουσία Του. Αυτό γίνεται γιά τήν ψυχή τού πιστού μετά τόν θάνατο του, ενώ όταν γίνει ή τελική ανάσταση μας, τότε η ψυχή θά ενδυθεί τό άφθαρτο πλέον σώμα γιά νά κατοικίσει, όπως τό Σώμα πού πήρε ό Χριστός μετά τήν Ανάστασή Του, όπου δέν θά υπόκειται σέ φθορά, σε πόνο, σε αρρώστια, σε αμαρτία.

"Διότι πρέπει το φθαρτόν τούτο να ενδυθή αφθαρσίαν, και το θνητόν τούτο να ενδυθή αθανασίαν" [Α’ Κορινθίους: ιε’ 53].

Γιατί όμως έκανα αναφορά στόν Χριστό πού περιμένει νά υποδεχθεί κάθε παιδί Του αμέσως μετά τόν θάνατό του; Αναφέρθηκα σ' αυτό διότι αυτό μού δείχνει ή Αγία Γραφή, ο γραπτός Λόγος τού Θεού. Άς ενθυμηθούμε γιά λίγο τήν περίπτωση τού Στέφανου, τήν στιγμή τού λιθοβολισμού του.

Διαβάζουμε γιά τήν στιγμή εκείνη, ότι, ο Στέφανος:

"…πλήρης ων Πνεύματος Αγίου, ατενίσας εις τον ουρανόν, είδε την δόξαν του Θεού και τον Ιησούν ιστάμενον εκ δεξιών του Θεού, και είπεν, Ιδού, θεωρώ τους ουρανούς ανεωγμένους και τον Υιόν του ανθρώπου ιστάμενον εκ δεξιών του Θεού" [Πράξεις Αποστόλων: ζ’ 55-56].

Όσοι μελετούμε εντατικά τόν Λόγο τού Θεού, γνωρίζουμε ότι ό Ιησούς είναι καθήμενος στά δεξιά τού Θεού. Γιά πρώτη φορά λοιπόν βλέπουμε τόν Ιησού Ιστάμενο, στήν περίπτωση τού θανάτου τού Στεφάνου. Αυτό σημαίνει ότι ο Ιησούς σηκώθηκε από τόν Θρόνο Του γιά νά υποδεχθεί τό λυτρωμένο Του παιδί στήν αιώνια παρουσία Του. Έτσι μάς υποδέχεται ό Κύριος, διότι "Πολύτιμος ενώπιον του Κυρίου ο θάνατος των οσίων αυτού" [Ψαλμοί, 116:15].

Ο Στέφανος πρίν πεθάνει φώναξε δυνατά στόν Κύριο γιά τούς εκτελεστές του, λέγοντας:

"Κύριε, μη λογαριάσης εις αυτούς την αμαρτίαν ταύτην. Και τούτο ειπών εκοιμήθη" [Πράξεις Αποστόλων: ζ’ 60].

Εκοιμήθη άραγε ώς πρός τί; Ώς πρός τήν ψυχή ή ώς πρός τό σώμα;

Ό σωματικός θάνατος τού πιστού λογίζεται ώς ύπνος, σέ αντίθεση μέ όσους πιστεύουν ότι μέ τόν θάνατο τελείωσαν τά πάντα γιά τόν αποθανόντα. Ύπνος γιά τό σώμα του όμως καί όχι γιά τήν ψυχή, διότι θά έλθη ή ώρα τής αναστάσεως. Άρα, δέν ευσταθεί ότι με τόν θάνατο τών πιστών περνάει ή ψυχή σέ μιά ασυνείδητη κατάσταση, αλλά εξακολουθεί ώς συνειδητή πλέον, ευρισκόμενη στήν Παρουσία τού Θεού. Σέ αντίθετη περίπτωση, γιατί νά σηκώνεται ό Κύριος νά υποδεχθεί κάθε παιδί Του, εφόσον σέ πλήρη ασυνειδησία δέν θά αντιλαμβανόταν τίποτα ή ψυχή εκείνη;

Μιά άλλη εξίσου σοβαρή απόδειξη τής ενσυνείδητης μετά θάνατον κατάστασης τής ψυχής, πιστών καί απίστων, μάς δίνει ό Ίδιος ό Κύριος μέ τήν αναφορά Του στόν πλούσιο καί τόν Λάζαρο. Γιά όσους δέν θυμούνται τήν περίπτωση εκείνη, ή γιά όσους δέν τήν γνωρίζουν, τήν μεταφέρω αμέσως καί αυτούσια:

"Ήτο δε άνθρωπός τις πλούσιος και ενεδύετο πορφύραν και στολήν βυσσίνην, ευφραινόμενος καθ' ημέραν μεγαλοπρεπώς.

Ήτο δε πτωχός τις ονομαζόμενος Λάζαρος, όστις έκειτο πεπληγωμένος πλησίον της πύλης αυτού και επεθύμει να χορτασθή από των ψιχίων των πιπτόντων από της τραπέζης του πλουσίου, αλλά και οι κύνες ερχόμενοι έγλειφον τας πληγάς αυτού.

Απέθανε δε ο πτωχός και εφέρθη υπό των αγγέλων εις τον κόλπον του Αβραάμ, απέθανε δε και ο πλούσιος και ετάφη.

Και εν τω άδη υψώσας τους οφθαλμούς αυτού, ενώ ήτο εν βασάνοις, βλέπει τον Αβραάμ από μακρόθεν και τον Λάζαρον εν τοις κόλποις αυτού.

Και αυτός φωνάξας είπε, Πάτερ Αβραάμ, ελέησόν με και πέμψον τον Λάζαρον, διά να βάψη το άκρον του δακτύλου αυτού εις ύδωρ και να καταδροσίση την γλώσσαν μου, διότι βασανίζομαι εν τη φλογί ταύτη, είπε δε ο Αβραάμ, Τέκνον, ενθυμήθητι ότι απέλαβες συ τα αγαθά σου εν τη ζωή σου, και ο Λάζαρος ομοίως τα κακά, τώρα ούτος μεν παρηγορείται, συ δε βασανίζεσαι, και εκτός τούτων πάντων, μεταξύ ημών και υμών χάσμα μέγα είναι εστηριγμένον, ώστε οι θέλοντες να διαβώσιν εντεύθεν προς εσάς να μη δύνανται, μηδέ οι εκείθεν να διαπερώσι προς υμάς.

Είπε δέ, παρακαλώ σε λοιπόν, πάτερ, να πέμψης αυτόν εις τον οίκον του πατρός μου, διότι έχω πέντε αδελφούς, διά να μαρτυρήση εις αυτούς, ώστε να μη έλθωσι και αυτοί εις τον τόπον τούτον της βασάνου.

Λέγει προς αυτόν ο Αβραάμ, Έχουσι τον Μωϋσήν και τους προφήτας, ας ακούσωσιν αυτούς.

Ο δε είπεν, Ουχί, πάτερ Αβραάμ, αλλ' εάν τις από νεκρών υπάγη προς αυτούς, θέλουσι μετανοήσει.

Είπε δε προς αυτόν, Εάν τον Μωϋσήν και τους προφήτας δεν ακούωσιν, ουδέ εάν τις αναστηθή εκ νεκρών θέλουσι πεισθή." [Λουκάς: ις’ 19-31].

Εδώ θά πρέπει να επισημάνω, ότι, αυτή ή περίπτωση ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΠΑΡΑΒΟΛΗ αλλά ένα αληθές περιστατικό, τό οποίον συνέβη στήν Παλαιά Διαθήκη, εξ' ου καί ή αναφορά στόν Κόλπο τού Αβραάμ. Εάν επιμένουν κάποιοι πώς ήταν παραβολή τότε θά πρέπει νά μάς εξηγήσουν γιατί αναφέρει ό Κύριος όνομα, αυτό τού Λαζάρου, καί τί σημαίνει αυτό; Διότι, γιά πρώτη και μοναδική φορά στίς παραβολές Του ό Κύριος κάνει ονομαστική αναφορά σέ πρόσωπο!

Άς δούμε όμως αυτό πού συμβαίνει στήν μετά θάνατον κατάσταση τών δύο "πρωταγωνιστών" μας, όπου αναφέρονται στήν αφήγηση αυτή τού Κυρίου.

Ό πλούσιος (δίχως νά τόν καταδικάζει αυτό, διότι τά (έντιμα) πλούτη δέν είναι κακό στόν άνθρωπο γιά νά τόν στείλουν στήν κόλαση), ο πλούσιος λοιπόν απολάμβανε έν ζωή κάθε αγαθό, καί καλοπέρναγε, δίχως νά λογαριάζει τόν συνάνθρωπό του. Παρόλο τά πλούτη του, πού θά μπορούσε νά βοηθήσει καί τούς μή έχοντας, όπως τόν φτωχό Λάζαρο, δέν τό έκανε. Αυτό τόν καταδίκασε τελικά, διότι είχε τό θάρρος του στά χρήματα καί ή καρδιά του δέν λογάριαζε τόν Θεό.

Ο Λάζαρος, πάμφτωχος καί καταπληγωμένος (δίχως νά τόν έστελνε στόν Παράδεισο αυτό, διότι η φτώχια από μόνη της δέν σέ βάζει στήν Σωτηρία τού Χριστού, αλλά η αγαθή καρδιά σου πού δέχεται τό Σωτήριο Έργο τού Κυρίου καί τό κρατά έως τέλους), κείτονταν λοιπόν ό Λάζαρος πληγωμένος έξω από τήν πόρτα τού πλουσίου, ζητώντας νά χορτάσει τήν πείνα του από τά ψίχουλα πού πετούσε ό πλούσιος στά σκυλιά του ίσως. Αυτά τά σκυλιά έγλυφαν καί τίς πληγές τού Λάζαρου. Μέ λίγη φαντασία μπορούμε νά καταλάβουμε τήν τραγική κατάσταση τού ανθρώπου εκείνου.

Τό αποτέλεσμα, πού τό γεύονται όλοι οί άνθρωποι, δέν άργησε νά έλθει. Ό θάνατος τούς βρήκε καί τούς δύο.

Πέθανε ό πλούσιος και ετάφη. Πέθανε καί ό Λάζαρος, αλλά, υπό τών αγγέλων εφέρθη στόν κόλπο τού Αβραάμ. Δέν μάς λέει ό Κύριος ότι καί ό Λάζαρος ετάφη (άν καί τόν έθαψαν, ή ίσως -λόγω φτώχιας του- τόν πέταξαν στά σκουπίδια), και αυτό υποδεικνύει τήν αξία τού θανάτου τού πιστού, ότι δηλαδή απ' ευθείας μεταφέρεται ή ψυχή του στήν Παρουσία τού Θεού, διότι, όπως προανέφερα: "Πολύτιμος ενώπιον του Κυρίου ο θάνατος των οσίων αυτού" [Ψαλμοί, 116:15].

Από εδώ αρχίζει τώρα τό ζητούμενο σκηνικό γιά τήν απόδειξη τής ενσυνείδητης ή τής ασυνείδητης κατάστασης τής ψυχής τού ανθρώπου μετά τόν θάνατό του.

Διαβάζοντας τά παραπάνω εδάφια τής αληθινής αυτής αφήγησης τού Κυρίου, βλέπουμε τά εξής:

• Στήν ψυχή υπάρχει πλήρης συναίσθηση.
• Υπάρχει πλήρης αναγνώριση.
• Υπάρχει πλήρης ενθύμηση.
• Μπορεί καί μιλάει καί νά συνεννοείται.

Ό πλούσιος συναισθανόταν πού βρίσκεται:

"Και εν τω άδη υψώσας τους οφθαλμούς αυτού, ενώ ήτο εν βασάνοις, βλέπει τον Αβραάμ από μακρόθεν και τον Λάζαρον εν τοις κόλποις αυτού".

Αδύνατον είναι λοιπόν νά συμβαίνει κάτι τέτοιο σέ ψυχή πού… δέν έχει συνείδηση.

Ό πλούσιος αναγνώριζε, καί τόν Αβραάμ αλλά καί τόν Λάζαρο:

"Πάτερ Αβραάμ, ελέησόν με και πέμψον τον Λάζαρον".

Αδύνατον είναι λοιπόν νά συμβαίνει κάτι τέτοιο σέ ψυχή πού… δέν έχει συνείδηση.

Ο πλούσιος μπορούσε νά θυμηθεί, καί τού θύμιζε ό Αβραάμ αυτά πού θά ευχόταν ό πλούσιος νά μή θυμάται ποτέ, διότι η ενθύμηση αυτή θά τόν βασάνιζε στήν αιωνιότητα:

 "…είπε δε ο Αβραάμ, Τέκνον, ενθυμήθητι ότι απέλαβες συ τα αγαθά σου εν τη ζωή σου, και ο Λάζαρος ομοίως τα κακά, τώρα ούτος μεν παρηγορείται, συ δε βασανίζεσαι".

Αδύνατον είναι λοιπόν νά συμβαίνει κάτι τέτοιο σέ ψυχή πού… δέν έχει συνείδηση.

Ο πλούσιος μπορούσε νά μιλήσει, παρακαλώντας τόν Αβραάμ νά στείλει τόν Λάζαρο πίσω στούς ζωντανούς γιά νά σωθούν οι συγγενείς του (δίχως αποτέλεσμα φυσικά, εφόσον κάτι τέτοιο ήταν, είναι καί θά είναι αδύνατον):

"Είπε δέ, παρακαλώ σε λοιπόν, πάτερ, να πέμψης αυτόν εις τον οίκον του πατρός μου, διότι έχω πέντε αδελφούς, διά να μαρτυρήση εις αυτούς, ώστε να μη έλθωσι και αυτοί εις τον τόπον τούτον της βασάνου".

Αδύνατον είναι λοιπόν νά συμβαίνει κάτι τέτοιο σέ ψυχή πού… δέν έχει συνείδηση.

Επίσης, εκτός από τήν αληθινή περίπτωση τού πλουσίου καί τού Λαζάρου, πού βλέπουμε νά είναι σέ πλήρη συνείδηση καί κατανόηση τών όσων τούς συνέβαιναν μετά τόν θάνατό τους, έχουμε στην Αποκάλυψη τού Ιωάννου καί τίς ψυχές τών εσφαγμένων κάτω από τό Θυσιαστήριο τού Θεού, οι οποίες, έχοντας πλήρη συνείδηση, έκραζαν πρός στόν Θεό. Τά σχετικά εδάφια είναι τά εξής:

"Και ότε ήνοιξε την πέμπτην σφραγίδα, είδον υποκάτω του θυσιαστηρίου τας ψυχάς των εσφαγμένων διά τον λόγον του Θεού και διά την μαρτυρίαν, την οποίαν είχον.

Και έκραξαν μετά φωνής μεγάλης, λέγοντες, Έως πότε, ω Δέσποτα άγιε και αληθινέ, δεν κρίνεις και εκδικείς το αίμα ημών από των κατοικούντων επί της γης;

Και εδόθησαν εις έκαστον στολαί λευκαί, και ερρέθη προς αυτούς να αναπαυθώσιν έτι ολίγον καιρόν…" [Αποκάλυψη: ς’ 9-11].

Εάν υπήρχε πλήρης ασυνειδησία, από τήν στιγμή τού θανάτου τού πιστού έως τήν ανάσταση, τότε λογικά αυτές οι ψυχές δέν έπρεπε νά αισθάνονται καί νά μιλούν. Αυτό πού βλέπουμε όμως, είναι ότι καί αισθάνονται αλλά καί μιλούν. Σέ ανάπαυση τούς έβαλε ο Θεός ντύνοντας τους μέ λευκές στολές, σέ ανάπαυση ενσυνείδητη όμως καί όχι ασυνείδητη.

Κάποιος φίλος αγαπητός, -πού υποστηρίζει τήν ασυνειδησία τής ψυχής- στήν αναφορά μου αυτή μού είπε ότι, "αυτές οι ψυχές ήταν μιά ειδική κατηγορία". Λές καί η ασυνείδητη ή ενσυνείδητη κατάσταση τών ψυχών, δέν θά ίσχυε γιά όλους αλλά μιά μερίδα ψυχών θά εξαιρούντο από τήν κατάσταση εκείνη. Αυτό φυσικά δέν στέκει στήν λογική και κατά συνέπεια άσκοπο είναι νά επιμένουν κάποιοι στόν ισχυρισμό τους.

Οι υποστηρίζοντες τήν άποψη αυτή τής ασυνείδητης μετά θάνατον κατάσταση τής ψυχής, επικαλούνται καί κάποια εδάφια από τήν Παλαιά Διαθήκη, μέ περισσότερο αγαπημένα αυτά τού Εκκλησιαστή, όπου μιλά γιά τήν ψυχή τήν αποθνήσκουσα πού δέν γνωρίζει ουδέν. Πιστεύω ότι είναι ανάξιο λόγου νά σταθώ στήν εν λόγω αναφορά, διότι τούς διαφεύγει μάλλον ή φράση κλειδί. Τούς διαφεύγει, καθώς φαίνεται, ότι ό Εκκλησιαστής τό λέει τούτο υπογραμμίζοντας παράλληλα αυτό πού δέν θέλουν μάλλον νά δούν κάποιοι, ότι, η ψυχή πού πεθαίνει δέν έχει πράξη ούτε λογισμό, ούτε γνωρίζει οτιδήποτε τό οποίον γίνεται στήν ζωή εκείνη πού άφησε πίσω της, δηλαδή: "δέν γνωρίζει πλέον τί γίνεται υπό τόν ήλιον".

Επόμενο είναι νά μή γνωρίζει κάτι τέτοιο ή ψυχή, εφόσον μεταφέρθηκε σέ μιά άλλη σφαίρα, σέ μιά άλλη διάσταση… βρίσκεται πλέον στήν Παρουσία τού Θεού, όπου σύμφωνα καί μέ τόν Απόστολο Παύλο, "εκεί είναι πολύ πλέον καλύτερα".

Εάν θέλουμε νά μείνουμε σ' αυτό, θά παρακαλέσω νά τό δούν καλύτερα οι θρησκεύοντες, οι οποίοι επικαλούνται αγίους καί αγίες γιά βοήθεια και γιά σωτηρία, κάτι μάταιο δηλαδή, διότι "οι νεκροί δέν γνωρίζουσι ουδέν… σέ ότι γίνεται υπό τόν ήλιον".

Ο Εκκλησιαστής, τονίζει ιδιαίτερα τήν φράση αυτή, υπό τόν ήλιον δηλαδή, λές καί τό κάνει "σκόπιμα" για νά τό καταλάβουν κάποιοι, πώς, όταν αναφέρεται στό ζήτημα αυτό, μιλάει γιά οτιδήποτε γίνεται κάτω από τόν ήλιο, στήν ζωή αυτή δηλαδή, καί συγκεκριμένα, στό βιβλίο του αυτό μέτρησα τό λιγότερο 31 φορές τήν φράση "υπό τόν ήλιον". Πόσο ακόμα θά πρέπει νά δώσει έμφαση ο Εκκλησιαστής στήν αλήθεια αυτή πού παρερμηνεύουν δυστυχώς κάποιοι Χριστιανοί; Ιδιαίτερη αδυναμία στόν Εκκλησιαστή μέ τά εν λόγω εδάφια, έχουν καί οι αυτοαποκαλούμενοι Μάρτυρες τού Ιεχωβά, γιά νά στηρίξουν τήν διδασκαλία τους περί τής πλήρους εκμηδένισης τής ψυχής.

Η αναφορά της Βίβλου γιά τόν θάνατο τού πιστού πού τόν ονομάζει ύπνο, γίνεται γιά νά δείξει τόν θάνατο ώς τόν ύπνο, πού έχει μιά ομοιότητα τού νεκρού μέ τόν κοιμώμενο άνθρωπο. Ο Κύριος εξ'  άλλου είπε στόν ληστή από τόν Σταυρό:

"Αληθώς σοι λέγω, σήμερον θέλεις είσθαι μετ' εμού εν τω παραδείσω" [Λουκάς: κγ’ 43].

Δέν τού είπε ότι θά μεταβεί σέ μιά ασυνείδητη κατάσταση έως τήν ανάσταση του.

Οι Μαθητές του Κυρίου ήξεραν καλύτερα από εμάς τί μέλει γενέσθαι μετά θάνατον, γι' αυτό καί έλεγαν:

"θαρρούμεν δε και επιθυμούμεν μάλλον να αποδημήσωμεν από του σώματος και να ενδημήσωμεν προς τον Κύριον" [Β’ Κορινθίους: 5′ 8].

Ό Απ. Παύλος τό αντιλαμβανόταν στό έπακρο, γι' αυτό καί έλεγε:

"Διότι στενοχωρούμαι υπό των δύο, έχων μεν την επιθυμίαν να αναχωρήσω και να είμαι με τον Χριστόν, διότι είναι πολύ πλέον καλήτερον, το να μένω όμως εν τη σαρκί είναι αναγκαιότερον διά σας" [Φιλιππησίους: α’ 23-24]·

Η ιδέα ότι μετά θάνατον η ψυχή περνάει πλέον σέ κατάσταση ύπνου ή ασυνείδητης κατάστασης, είναι μιά προσφιλής διδασκαλία τών οπαδών τού Irving Edward (1792-1834) στην Αγγλία, όπου ήταν ποιμένας Εκκλησίας στήν Σκωτία και πρόδρομος τού χαρισματικού κινήματος, καθώς  καί τών Ρωσσελιστών Μαρτύρων τού Ιεχωβά στήν Αμερική.

Τέλος, για νά μή φανεί ότι στό παρόν άρθρο υπάρχει διαμάχη μεταξύ τών υποστηρικτών της ενσυνείδητης ψυχής καί τών υποστηρικτών τής ασυνείδητης μετά τόν θάνατο, θέλω μέ αγάπη νά πώ τό εξής: Θέλεις αδελφέ μου νά πιστεύεις τό πρώτο; Πίστευέ το. Θέλεις αδελφέ μου νά πιστεύεις τό δεύτερο; Κι' εσύ πίστευέ το. Και αυτό κάποτε θά μάς τό αποκαλύψει ό Θεός.

Τό ζητούμενο όμως αγαπητοί μου είναι αυτό: Είτε σέ συνειδητή είτε σέ ασυνείδητη κατάσταση τής ψυχής έως τήν ώρα τής ανάστασης, ή ψυχή πού πεθαίνει έν Χριστώ θά βρίσκεται σίγουρα αιώνια στήν Παρουσία τού Κυρίου.

Άς εστιάσουμε λοιπόν μόνο σ' αυτό, εάν δηλαδή θά είμαστε αιώνια κοντά Του, καί τό εάν μετά θάνατον θά  είμαστε σέ ενσυνείδητη ή ασυνείδητη κατάσταση αυτό δέν συνιστά τόν πιστό τού Κυρίου, παρά μόνον τόν άπιστο, όπου σέ ασυνείδητη κατάσταση θά υποφέρει… λιγότερο(;) (λόγω χρόνου ώσπου νά… ξυπνήσει μπαίνοντας πλέον αιώνια στά βάσανα) ενώ σέ ενσυνείδητη κατάσταση… είναι νά τόν λυπάσαι.